Ken je de metafoor van de gekookte kikker? Een bioloog deed eens een test met kikkers. Als je een kikker in warm water zet, zal hij er meteen uit springen. Zet je een kikker in een pan koud water, dan blijft hij zitten. Als je vervolgens het vuur onder de pan aansteekt en de pan langzaam opwarmt, zal de kikker gewoon blijven zitten, ondanks dat het steeds warmer wordt en hij langzaam oververhit en versuft raakt. Het verhaal wil dat de bioloog zijn experiment stopte toen de kikker versuft raakte. Deze kikker werd niet echt gekookt. Gelukkig maar…
Dit verhaal klinkt mij geloofwaardig in de oren. Ik doe immers ongeveer hetzelfde als ik in bad zit en steeds een beetje heet water toevoeg… tot ik oververhit raak.
De clou van dit verhaal is, dat veranderingen harder gaan dan je soms in de gaten hebt.
Stress
Bij stress werkt het net zo. Als stress langzaam wordt opgevoerd en aanhoudt, onderga je het lijdzaam. Het is sluipend en fnuikend: je verlegt continue je grenzen. Je hebt te maken met het gekookte kikker syndroom.
Stress is in toenemende mate een probleem in onze samenleving. Het veroorzaakt onder andere ziekte, arbeidsverzuim en een verminderd welbevinden.
Evolutie
Evolutionair gezien is ons stresssysteem toegerust om snel automatisch te kunnen reageren op situaties die levensbedreigend zijn of voortplanting in de weg staan (beschermen en overleven).
Onze samenleving is dusdanig snel veranderd, dat de evolutie het tempo niet heeft kunnen bijhouden. Ons stresssysteem reageert nog net als vroeger; het is niet afgestemd op de stress waar we vandaag de dag mee te maken hebben.
Bij de hedendaagse stress (langdurig of vaak achtereen) is er onvoldoende hersteltijd en daardoor kunnen psychische en lichamelijke stressklachten ontstaan. Het deel van het brein dat stress reguleert, neemt dan de controle over (emoties gaan met je op de loop) en de logica heeft nog nauwelijks kans om te zorgen dat je kunt ontsnappen aan de stress. Wederom net als bij de kikker.
Stressveroorzakers
Je raakt gespannen als je niet weet wat er gaat gebeuren, het gevoel hebt dat je geen invloed of controle kunt uitoefenen op de situatie, in een dubbelzinnige situatie zit of het gevoel hebt dat je er alleen voor staat. Ook werk is regelmatig een stressveroorzaker, bijvoorbeeld doordat je geen invloed hebt op je werk of de deadlines.
Daarnaast spelen persoonlijkheid, karakter en leefstijl een grote rol bij het veroorzaken van stress. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de hele dag vol plannen, multitasken, perfectionisme, een erg groot verantwoordelijkheidsgevoel of jezelf schuldig voelen als je je ontspant.
Ben je gevoelig voor stress, dan kun je vaak minder goed relativeren. Eigenschappen als humor en positief denken krijgen minder aandacht.
Introvert en hoogsensitief versus stress
Onze samenwerkings- en prestatiegerichte westerse samenleving ziet extraverte kwaliteiten als ideaal. Het valt dan ook voor veel introverte mensen niet mee om zich in onze samenleving staande te houden.
Hoogsensitieve mensen (HSP’s) hebben snel last van de vele prikkels die onze hectische samenleving met zich meebrengt, omdat zij meer prikkels opvangen en deze dieper verwerken.
Veel HSP’s copen bovendien reactief met overprikkeling. Dat wil zeggen dat zij pas gas terugnemen als ze al overprikkeld zijn. Zij ervaren meer last van overprikkeling dan proactieve copers, die op gezette tijden herstelmomenten pakken.
Reageren vanuit gevoel en intuïtie wordt in onze maatschappij vaak gezien als zwak en reageren vanuit logica als krachtig. Maar in feite zijn gevoel en intuïtie betere raadgevers dan de logica (het ego, angst). Veel HSP’s onderdrukken hun goed ontwikkelde gevoel en intuïtie onder druk van de samenleving.
Veel HSP’s en introverten voelen zich anders of niet goed genoeg. Zij hebben daardoor de neiging om zich aan te passen, bijvoorbeeld omdat ze denken dat iets zo hoort, of omdat ze erbij willen horen.
Als zij hun hoogsensitieve aard niet accepteren en hun kwaliteiten niet op een goede manier kunnen benutten, maar proberen hun gedrag aan te passen aan wat de samenleving als ideaal ziet, ervaren zij al snel stress.
Vroegere negatieve ervaringen met afwijzing of er niet bij horen werken met name voor HSP’s (vanwege de diepgaande verwerking van prikkels) als een negatieve katalysator.
Je stress de baas
Het allerbelangrijkste om te zorgen dat je stress de baas blijft, is regelmatig herstelmomenten nemen. Ieder stressmoment vereist een herstelmoment. Zo raakt je stresssysteem niet overbelast.
In de praktijk is het vaak lastig voor mensen om in te zien dat ze stress hebben, wat het precies is dat hun stress veroorzaakt en wat de mogelijkheden zijn om hun stress op een zinvolle manier aan te pakken.
Professionele hulp kan postief bijdragen aan de kwaliteit en de duurzaamheid van de gewenste veranderingen. Denk daarbij bijvoorbeeld aan ondersteuning bij onderzoek naar levenshouding, ingesleten patronen en overtuigingen, welke veranderingen succesvol kunnen zijn en het aanleren van nieuwe vaardigheden.
