Schaamte betekent in de kern: angst om afgewezen te worden. Je beoordeelt jezelf door de ogen van een ander en meent te weten hoe de ander denkt en oordeelt. Veiligheidshalve brandt je jezelf tot de grond toe af, zodat een ander dat niet meer zal doen.
Je kunt je voorstellen dat vooral perfectionisten zich snel schamen, ze vinden wat ze doen immers nooit goed genoeg. Onzekerheid speelt bij schaamte een grote rol. Zo kun je onzeker zijn of je goed genoeg bent. Of je voelt je onzeker omdat je je anders voelt, zoals dat voor veel hoogsensitieve mensen geldt.
In de oertijd, toen er niet bij mogen horen daadwerkelijk levensbedreigend was, had dit mechanisme van je brein groot nut. Maar in deze tijd is het een nogal ongezond mechanisme. In de meeste gevallen overleef je de omstandigheden immers best. Het oeroude mechanisme zit ons nu regelmatig dwars.
Het is handig als je herkent wat er gebeurt, want dan kun je bewust een tegenbeweging maken, het anders doen, op een manier die je vandaag de dag beter helpt.
Erbij willen horen zit diep ingebakken
Ieder mens heeft de behoefte erbij te horen, dat is aangeboren en was in de oertijd ook noodzakelijk om te kunnen overleven. Hoorde je niet bij de groep en moest je het alleen zien te rooien, dan kon je het wel schudden.
Ook als klein kind was je afhankelijk van je verzorgers. Je leerde je aan te passen, zodat zij je lief en aardig vonden en je verzorgden. Want zonder dat, ja ook dan kon je het wel schudden.
De noodzaak om erbij te willen horen is iets, dat diep in ons brein verankerd zit. Er niet bijhoren is zo pijnlijk, dat we in onze jeugd patronen en (irreële) overtuigingen ontwikkelen om die pijn niet te hoeven ervaren: dat zijn onze overlevingsstrategieën. Die strategieëen kunnen ons ons leven lang dwars blijven zitten, want we blijven ze gebruiken, ook als ze ons allang niet meer dienen.
Overlevingsstrategie
Als je je schaamt, is je strategie bijvoorbeeld:
- Ik moet het anderen naar hun zin maken (om erbij te mogen horen).
- Ik moet alles en iedereen overschreeuwen (anders negeren ze me en hoor ik er niet bij).
- Ik moet mijn mond houden (want ik ben niet goed genoeg en stel dat ze dat merken, dan word ik uitgestoten).
- Ik moet zorgen dat alles wat ik doe perfect is en dat ik perfect ben (want dan hebben ze geen reden om te uit te stoten).
Schaamtegevoelens en de bijbehorende gedachten en strategieën zijn bijzonder onprettig. Ze helpen je bovendien niet. Wat je wel helpt, is een tegenbeweging maken. Doodeng misschien, maar mogelijk. Veranderen doe je in kleine stapjes, veel kleine maken een grote.
Hoe verder?
Het goede nieuws is, dat het niet nodig is met schaamtegevoelens te blijven rondlopen. Je kunt onderzoeken welke overtuigingen jou dwars zitten en wat je kunt doen om te gaan ervaren dat ook jij een waardevol mens bent, gewoon, zoals je bent. Schrijven over waar je je voor schaamt is gemakkelijker dan erover praten. Je schaamte verliest zijn kracht als je deze uit in plaats van voor je houdt, en schrijven leent zich daar heel goed voor.
